O caso Follas Vivas-Lois Antón ou como aniquilar a cultura de base no rural galego

por

A crise da covid-19 pujo de manifesto as carências de muitos setores básicos no nosso país, espoliados ao longo de anos polo governo da Junta, como é o caso do setor cultural, e mais ainda a cultura associativa de base. E que aconteceu com este setor em espaços já de por si pouco visíveis, como o rural galego de interior?

O caso da bi­bli­o­teca e as­so­ci­a­çom cul­tu­ral Follas Vivas-Lois Antón de Casardeira, em Ramirás (Ourense) é pa­ra­dig­má­tico deste des­leixo. Após três anos de vida e umha enorme ati­vi­dade so­cial e cul­tu­ral, a as­so­ci­a­çom so­bre­vive uni­ca­mente polo es­forço pes­soal de al­gumhes vi­zi­nhes, que vem de­ne­ga­das as suas de­man­das de apoio por parte das ins­ti­tui­çons, par­ti­cu­lar­mente o Concelho de Celanova.

A si­tu­a­çom do lo­cal é pe­nosa” — ex­pli­cam da as­so­ci­a­çom. “Arrastamos go­tei­ras que agora já fam es­tra­gos; te­mos cen­te­nas de li­vros em cai­xas nas nos­sas ca­sas por falta de es­paço por­que a me­tade do lo­cal con­ti­nua sem ha­bi­li­tar. Nom te­mos acesso ao lo­cal de baixo, o do­bro de es­paço que o nosso, e no qual o Concelho gas­tou 12000€ em ar­ran­jos (sem ter re­pa­rado o te­lhado) e que agora está tam­bém afe­tado po­las go­tei­ras. Nom há res­posta do Concelho, nom te­nhem in­te­resse nen­gum pola nossa su­per­vi­vên­cia. O único que fi­gé­rom desde o ano 2012 até agora foi pa­gar o custo de um obra­doiro de au­to­de­fesa (800€) e co­lo­car es­tan­tes (700€)” — asseguram. 

A his­tó­ria da as­so­ci­a­çom Follas Vivas-Lois Antón

Como em quase to­das as vi­las e al­deias ga­le­gas, em Casardeita ha­via um lo­cal so­cial, que fora a an­tiga es­cola, e que de­pois de anos de de­suso es­tava fe­chado. “Após dous anos de pe­leja com a al­cai­dessa de en­tom (PP) con­se­gui­mos a chave para abrir aos do­min­gos de­pois da missa para que pu­desse jun­tar-se a vi­zi­nhança nem que fosse para to­mar um café, já que nom ha­via jun­tan­ças nem fes­tas que nom fos­sem re­li­gi­o­sas” — ex­pli­cam es vi­zi­nhes e par­ti­ci­pan­tes da as­so­ci­a­çom. “Ao mesmo tempo, pu­ge­mos uns ti­jo­los e tá­buas de ma­deira ache­ga­das pola vi­zi­nhança e co­me­ça­mos a fa­zer umha bi­bli­o­teca po­pu­lar, com con­tri­bui­çons de li­vros da pró­pria vi­zi­nhança, ami­gas, gen­tes da cul­tura…”, co­menta Maite Lorbada, umha das in­te­gran­tes da associaçom.

Após dous anos de pe­leja com a al­cai­dessa de en­tom (PP) con­se­gui­mos a chave para abrir aos do­min­gos de­pois da missa para que pu­desse jun­tar-se a vizinhança”

Mas de­pois de umha mu­dança na di­re­tiva da Associaçom de Vizinhas, aban­do­nou-se o in­te­resse po­las ati­vi­da­des so­ci­o­cul­tu­rais e pola bi­bli­o­teca, vol­tando às fes­tas re­li­gi­o­sas e re­jei­tando a par­ti­ci­pa­çom do resto da vi­zi­nhança. Foi nesse mo­mento que al­gumhes vi­zi­nhes de­ci­dí­rom to­mar a ini­ci­a­tiva e trans­la­dar a bi­bli­o­teca para o se­gundo an­dar do lo­cal. “Decidimos tam­bém fa­zer umha as­so­ci­a­çom cul­tu­ral ba­se­ada em re­a­li­zar ati­vi­da­des so­ci­o­cul­tu­rais de in­te­resse ge­ral e am­pliar a par­ti­ci­pa­çom da gente dos ar­re­do­res”, explicam.

Todo este es­forço le­vou a que em maio de 2017 fosse inau­gu­rada ofi­ci­al­mente a Biblioteca Popular e Associaçom Cultural Follas Vivas-Lois Antón de Casardeita.

Foco de cul­tura e empoderamento

A as­so­ci­a­çom con­ver­teu-se ra­pi­da­mente num lu­gar de re­fe­rên­cia na re­don­deza, pese aos seus es­cas­sos anos de vida. Com umha equipa de só nove pes­soas, nes­tes três anos fô­rom re­a­li­za­das apre­sen­ta­çons de li­vros, pa­les­tras so­bre his­tó­ria, cul­tura, meio am­bi­ente ou fe­mi­nismo, obra­doi­ros de ioga, tra­ba­lhos ma­nu­ais e mui­tas ou­tras. “Além des­tas ati­vi­da­des fo­mos quem de criar um obra­doiro fe­mi­nista, por­que no ru­ral tam­bém é pre­ciso co­nec­tar-nos en­tre nós e com ou­tras da Galiza e do mundo in­teiro” — conta-nos Dores, umha das par­ti­ci­pan­tes na as­so­ci­a­çom. “Figemos cur­sos de au­to­de­fesa, par­ti­ci­pá­mos nas mar­chas do 8M e do 25N, ti­ve­mos con­cen­tra­çons de de­nún­cia em res­posta a cada crime ma­chista da Galiza e pu­ge­mos a co­marca de Celanova no mapa do fe­mi­nismo do país”.

Mas nom só a pró­pria vi­zi­nhança sabe da im­por­tán­cia da as­so­ci­a­çom. O es­cri­tor e pin­tor Baldo Ramos as­se­gura que Follas Vivas-Lois Antón “é um ca­ta­li­sa­dor de es­for­ços in­di­vi­du­ais que fai pos­sí­vel a cons­ci­ên­cia de co­le­tivo e de país. Concebe a cul­tura como algo vivo, afas­tada do ri­tual e da sub­ven­çom”. Baldo Ramos res­salta a re­le­ván­cia des­tes pro­je­tos para o fu­turo do ru­ral ga­lego, por isso afirma que “é mui im­por­tante que as ad­mi­nis­tra­çons pú­bli­cas am­pa­rem es­tas iniciativas”. 

Comparte a opi­niom Xesús B. Tellado, fi­ló­logo e es­cri­tor, que tam­bém co­menta que o me­lhor jeito de de­fi­nir a equipa é como umha pe­quena família.

Para a po­eta ou­ren­sana Rochi Nóvoa, “tra­ba­lham com o di­na­mismo so­cial, sendo cúm­pli­ces e mo­bi­li­zando-se”. Nóvoa tam­bém sa­li­enta a im­por­tán­cia de umha bi­bli­o­teca po­pu­lar no ru­ral, já que “é sem dú­vida o co­ra­çom da terra, o mo­tor de im­pulso à me­mó­ria viva”.

Xoán Carlos Domínguez Alberte, pro­fes­sor e es­cri­tor, de­manda que as aju­das pú­bli­cas nom de­pen­dam da cor po­lí­tica e es­ti­mu­lem o te­cido as­so­ci­a­tivo tendo em conta as ne­ces­si­da­des da po­pu­la­çom ru­ral a que se di­ri­gem. Domínguez Alberte, além de edi­tor das obras de Lois Antón, tivo tam­bém a ideia de dar à as­so­ci­a­çom o nome do poeta.

Umha ho­me­na­gem a Lois Antón, o po­eta popular

Lois Antón Pérez, nas­cido em Escudeiros, na pa­ró­quia de Ramirás, em 1931 e fi­nado em 28 de ju­lho do pas­sado 2018, nom é umha fi­gura qual­quer, como nom o é a es­co­lha do seu nome para a as­so­ci­a­çom e bi­bli­o­teca de Casardeita. Conhecido por to­des na co­marca como “o po­eta po­pu­lar”, Lois Antón foi umha fi­gura im­pres­cin­dí­vel do na­ci­o­na­lismo ga­lego de base e das clas­ses po­pu­la­res ou­ren­sa­nas na zona de Celanova e a Baixa Límia. “Na sua obra er­gue-se um ma­ni­festo co­ral de pro­testa, con­tra a in­jus­tiça, con­tra a ex­plo­ra­çom, con­tra quem nos nega ou­tro fu­turo pos­sí­vel”, co­menta Domínguez Alberte. Gabava-se de ser um es­cri­tor au­to­di­data e, sem­pre longe dos fo­cos e das eli­tes in­te­lec­tu­ais, es­cre­veu di­ver­sas obras te­a­trais e poé­ti­cas em que dá conta das ex­pe­ri­ên­cias da vida na al­deia, da gente hu­milde e da emi­gra­çom. “Que me­mó­ria pro­di­gi­osa ti­nha o Lois! Só com­pa­rá­vel ao en­tu­si­asmo que pu­nha em todo o que fa­zia!”- afirma o in­ves­ti­ga­dor e es­cri­tor Delfín Caseiro.

Unido sem­pre e até o seu pas­sa­mento a Ramirás, to­das as pes­soas en­tre­vis­ta­das para esta re­por­ta­gem o re­cor­dam como umha pes­soa sem­pre amá­vel, ge­ne­rosa e pre­sente em cada rei­vin­di­ca­çom. “Nunca fal­tava a um 25 de ju­lho em Compostela!”, as­se­gu­ram. Nos ver­sos de Lois Antón Pérez, que so­bre­vive na me­mó­ria de mui­tes, está o com­pro­misso e o or­gu­lho polo próprio.

Ele mesmo afir­mava: “A po­e­sia po­pu­lar (ou so­cial) para mim é a voz dos sem voz, a es­sên­cia de todo o sen­tir hu­mano, a ar­qui­te­tura das pa­la­vras que lhe dá forma e sen­si­bi­li­dade ao que se en­tende por ra­zom. Quiçá por isso haja tanto em­pe­nho em con­vertê-la na irmá mais po­bre da literatura”.